دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج دانشکده ادبیات و علوم انسانی

2-3-5-2-4-نظریه ی نسبی بودن پوشش در جاهلیت.. 104

2-3-5-3-1- درزمان عزاداری.. 105

2-3-5-3-2- ترس از اسارت.. 106

2-3-5-3-3- خودآرایی و خودنمایی زنان جاهلی.. 106

2-3-5-3-4- فقر. 107

بخش چهارم. 108

2-4-  حجاب وپوشش دردوره ی معاصر. 108

2-4-1-  حجاب و کشف حجاب در ایران. 110

2-4-2-  فتحعلی شاه 110

2-4-3-  ناصرالدین شاه 111

2-4-4- دوره ی مشروطیت.. 113

2-4-5- رضاخان. 114

2-4-5-1- اجرای رسمی قانون کشف حجاب.. 118

2-4-5-2- واکنش های صورت گرفته در برابر قانون کشف حجاب.. 120

2-4-6-  محمدرضا شاه 121

فصل سوم. 126

بررسی فقهی پوشش اسلامی.. 126

پیشینه بحث.. 127

3-1- خاستگاه و مبنای حجاب و پوشش… 127

3-1-1-  احترام به زن مسلمان. 127

3-1-2-  پرهیز از مفسده 128

3-2- وجوب اصل پوشش… 128

3-2-1- آیات وجوب پوشش… 129

3-2-2- آرای فقها در مورد حدود پوشش… 137

3-2-2-1- نظریه اول. 137

3-2-2-2- نظریه دوم. 137

3-2-2-3- نظریه سوم. 138

3-2-2-4- نظریه چهارم. 138

3-2-3- ادله ی نظریات مطرح شده 138

3-2-3-1- ادله ی طرفداران نظریه ی اول ؛ (جواز کشف وجه و کفین) 138

3-2-3-1-2-1- در رابطه با حرمت نظر به خواهر زن. 142

3-2-3-1-2-2- در رابطه با پسر بچه. 143

3-2-3-1-2-3- صحیحه ی محمد بن اسماعیل بن زبیع. 143

3-2-3-1-2-4- روایت مربوط به حضرت فاطمه(س) 144

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

بررسی عملکرد و رفع خطاهای نقشه سایت

3-2-3-1-3- عسر و حرج. 145

3-2-3-2- بررسی ادله ی قول دوم. 145

3-2-3-2-1- آیه ی 59 سوره ی احزاب.. 145

دلیل اول این گروه 145

3-2-3-2-2- سیره ی مسلمین.. 146

3-2-3-2-3- روایت.. 147

3-2-3-2-4- ملاک و فلسفه ی پوشش… 148

3-2- موارد استثناء از حکم وجوب پوشش… 149

3-2-1- محارم. 150

3-2-2- نسائهن.. 151

3-2-3- مملوکانشان. 152

3-2-4- مردان سفیه. 153

3-2-5-کودکان. 153

3-2-6- اضطرار 155

3-2-7- خواستگاری.. 156

3-2-7-1- نظر مذاهب اهل سنت  در مورد نگاه هنگام خواستگاری.. 159

3-2-7-1-1- حنفی.. 159

3-2-7-1-2- مالکی.. 159

3-2-7-1-3- حنبلی.. 159

3-2-7-1-4- شافعی.. 159

3-3- بخش دوم :احکام حجاب وپوشش از دیدگاه فقهای معاصر ) مراجع تقلید عصر حاضر ( 160

3-3-1- پوشش زنان از نامحرم. 162

3-3-2- زمان وجوب حجاب برای دختران. 162

3-3-3- پوشش زیر چانه از نامحرم: 162

3-3-4- پوشش روی پا 163

3-3-5- پوشش زیبا رویان. 163

3-3-6- برتری چادر یا مانتو. 164

3-3-7- غفلت از حجاب: مثلا موی زنی به طور غیر عمد بیرون باشد و یا به طور سهوی چادر کنار رود  164

3-3-8- لباس روشن و نازک.. 164

3-3-9- پوشیدن جوراب نازک.. 165

3-3-10- لباس های تنگ.. 165

3-3-11- پوشیدن لباس های تنگ و تحریک کننده که برجستگی های بدن زن در آن پیداست    165

3-3-12- پوشش حجم مو. 166

3-3-13- کفش صدادار 166

3-3-14- آرایش و زیور آلات.. 166

3-3-15- پوشاندن چهره ی آرایش کرده ی زن از نامحرم. 166

3-3-16- آرایش دختران. 167

3-3-17- آرایش کردن برای محارم. 167

3-3-18- اصلاح ابرو 167

3-3-19- رنگ ابرو 168

3-3-20- سرمه ی چشم به دلیل زینت.. 168

3-3-21- شک در زینت (درجایی که شک ایجادشود که چیزی از موارد زینت است یا نه؟) 169

3-3-22- حکم پوشش انگشتر،طلا و حلقه ی ازدواج بانوان در صورتی که در معرض دید نامحرم باشد  169

3-3-23- گذاشتن لنز آرایشی برای بانوان. 169

فصل چهارم. 171

4-1- حجاب حق خدا 173

4-2- آثار حجاب.. 174

4-2-1- احترام و حرمت بخشیدن به زن. 175

4-2-2- تشکیل و تحکیم خانواده 177

4-2-3- حضور اجتماعی سالم زن. 179

4-2-4- تعدیل غریزه خودنمایی زنان. 181

4-2-5-  سلامتی روحی و جسمی.. 184

4-2-6- بهداشت روانی جامعه. 186

4-2-7- رشد عشق های پاک.. 187

4-2-8- موفقیت های معنوی.. 187

4-2-9- امنیت بانوان. 188

4-2-10- نشاط و شادابی.. 189

4-3- علل بدحجابی.. 192

4-3-1- وسوسه شیطان و یارانش در عریانی.. 192

4-3-2- تلاش استعمار در  زدودن پوشش… 194

4-3-3- دگرگونی ارزش ها 194

4-3-4- تظاهر به زندگی مترقی.. 195

4-3-5- تبلیغات منفی در رابطه با حجاب در حوزه ی رسانه. 195

4-3-6- کم رنگ شدن نقش مرد در خانواده 196

4-3-7- شکاف بین نسل ها 196

4-3-8- کمبود شخصیت.. 197

4-3-9- مدگرایی.. 198

4-3-10- توجیه قراردادن رفتار افراد متدین.. 199

4-3-11- عدم وجود لباس و فضاهای مناسب.. 199

4-3-12- ازدواج. 200

4-3-13- جهل و ناآگاهی.. 200

4-3-14- مازوشیسم. 200

4-3-15- ضعف غیرت.. 201

4-3-16- تقلید. 201

4-4- پیامدهای بدحجابی.. 202

4-4-1- پایمال شدن شخصیت و ارزش واقعی زن. 202

4-4-2- تزلزل نهاد خانواده 203

4-4-3- افزایش میزان طلاق. 204

4-4-4- تضعیف اعتقادات دینی در جامعه. 204

4-4-5- زمینه سازی برای ایجاد انواع جنایات ، قتل و حوادث خطرناک.. 205

4-4-6- افت تحصیلی و آموزشی.. 206

4-4-7- بیماری های جسمی و روانی.. 206

4-4-8- افزایش فحشا و فرزندان نامشروع. 208

4-4-9- خشونت و آزار جنسی.. 208

4-4-10- زمینه سازی برای نگاه آلوده و سلب آرامش روحی.. 212

نتیجه گیری.. 218

پیشنهادات.. 222

چکیده

بررسی نقش و تأثیر زمان و مکان بر حجاب و پوشش زنان از منظر فقهی(جاهلیت تا معاصر)

بوسیله ی:

سمیه روزفراخ

حجاب و پوشش یکی از مسائلی است که در همه ی اقوام و ملل وهمچنین ادیان الهی و غیر الهی مورد تأکید بوده که در طول تاریخ و با توجه به مقتضیات زمان فراز و نشیب های زیادی را طی کرده است. در دین اسلام حجاب به معنای پوشش زن از مسلمات دین و مذهب بوده که اسلام روی آن تأکید زیادی داشته است و حکمت تشریع آن مختص به زمان و مکانی خاص نیست، بلکه این حکم امری فرازمانی و فرامکانی است که با قانونمندی خاصی و با رعایت اعتدال و بر مبنای فطرت انسانی و مصالح جوامع بشری تنظیم شده است.این پژوهش درصدد بررسی نقش و تأثیر زمان و مکان در زمینه ی حجاب و پوشش زنان بر آرای فقهی از جهت حدود و کیفیت آن بوده است. و نتایجی که با مراجعه  به کتب فقهی بدست آمده است حاکی از آن است که فقهای اسلام اعم از شیعه و سنی با استناد به نصوص قرآنی و روایی که در این زمینه وارد شده در مورد اصل وجوب حجاب و پوشش متفق القول هستند و تنها در رابطه با حدود وچگونگی پوشش نظرات مختلفی صادر کرده اند که هر گروه برای نظریه ی خود مستنداتی را ارائه داده اند.در بین این نظریات، پوشش کل بدن زن در برابر نامحرم به جز وجه و کفین(جواز کشف وجه و کفین) طبق کتب فقهی طرفداران بیشتری از فقهای متقدم و متأخر به خصوص فقهای شیعه را به خود اختصاص داده است.فقهای معاصر)مراجع تقلید عصر حاضر( نیز قائل به پوشش کل بدن زن در برابر مرد نامحرم به جز وجه و کفین هستند با این تفاوت که به دلیل مصالح و مفاسد موجود با توجه به شرایط زمانی در رابطه با مسائل مربوط به این دو عضو و به طور کلی حجاب و پوشش با شرایط عدم مفسده و عدم بیم و فتنه و لغزش رأی احتیاطی صادرکرده اند.

واژگان کلیدی:حجاب، فرا زمانی و فرامکانی،حدود پوشش، وجه و کفین، فقهای معاصر

مقدمه

لزوم پوشش، یکی از خواسته های فطری انسان است، زیرا از آغاز پیدایش انسان هریک از زن و مرد کوشیده است تا پوشش مناسب داشته باشد. او ابتدا با برگ درختان و سپس باپوست حیوانات و بعد با دست بافته های خود، خویش را می پوشانده است، و بعد با پیشرفت صنعت و دست یافتن به منابع و ابزار جدید، پوشش نیز از (تغییرات تکاملی) بهره مندگردید.

این اعمالی که تحت هیچ گونه آموزشی نبوده، نشان می دهد که پوشش، یک نیاز فطری انسان است. داستان آدم و حوا نیز فطری بودن پوشش را اثبات می کند. در همین رابطه در آیه ی 22 سوره ی مبارکه ی اعراف آمده: فلما ذاقا الشجره بدت لهما سؤاتهما و طفقا یخصمان علیهما من ورق الجنه و نادا هما ربهما الم انهکما عن تلکما الشجره و اقل لکما ان الشیطان لکما عدو مبین؛ هنگامی که از آن درخت چشیدند، شرمگاه بدنشان بر دو نفرشان نمایان شد هر دو دست به کار چسبانیدن برگ (درختان) بهشت به خود شدند، و پروردگارشان بر آن دو بانگ زد: آیا من شما را از آن درخت نهی نکردم، وبه شما نگفتم: بی تردید شیطان برای شما دشمنی آشکار است.

بنابراین بشر از آغاز خلقت، با میل فطری اندام خود را از دیگران پوشانیده است و اگر این گونه نبود، انسان نیز مانند حیوانات، از برهنگی شرمی نداشت و با پوشاندن خود، احساس امنیت و آرامش نمی کرد.

در همه ی ادیان، به مسئله ی عفاف و حجاب توجه شده است، اما همیشه با افراط و تفریط هایی همراه بوده است. و دین اسلام که کامل ترین دین الهی است خود واضع حجاب نیست، بلکه آن را قانونمند و متعادل ساخته تا با روحیه و سرشت انسانی زن سازگار باشد.

حجاب به معنای پوشش بدن و به عنوان نماد اسلامی است که مرتبه های آن، پوشش بدن، عدم خودنمایی برای نامحرم و ایجاد پوشش است که مانع از ارتکاب گناه می شود و وسیله  ای برای تزکیه ی نفس و تقوا است. انواع مختلف حجاب شامل:حجاب بدن، حجاب چشم، حجاب گفتار و حجاب باطنی (فکری،عقیده و …).

حدود پوشش زنان و مردان به ویژگی های جسمانی آنان مربوط می شود. جاذبه های شدید جنسی بدن و موهای زن که از جمله ی زیبایی های وی به شمار می روند، اقتضا دارد که پوشش کامل خود را رعایت کند. اما مرد که خلقت او به گونه ای دیگر است و حکمت الهی بر خلق جاذبه های جنسی، دلربایی ها و لطافت های جسمانی او نبوده است موظف به رعایت چنین پوششی نیست.

قوانین اسلام قابلیت تطبیق پذیری را دارند و در کنار آن مسئله ی حجاب نیز در قالب های کلی بیان شده است و می توان با توجه به زمان و مکان، از انعطاف پذیری آن بهره برد. از سوی دیگر اگر بپذیریم که عفاف و پاکی در حوزه های مختلف روابط انسانی، امری لازم و قطعی است دیگر در مورد مثال ها و مصادیق آن و همچنین این که انسان نباید به گونه ای ظاهر شود یا رفتار کند که کرامت وی زیر سؤال برود، مشکلی نخواهیم داشت. حساسیت انسان نسبت به رفتارهای تحریک کننده، امری نیست که با گذشت زمان از بین برود. ممکن است ابزارها و راهکارها تغییر کند و یا قوانین اجتماعی و فرهنگی دگرگون شوند اما رعایت برخی موارد در رفتارها و ظاهر انسان، در هر زمان و مکانی می تواند به حفظ و ارتقای شخصیت و جایگاه وی کمک کند.(جاوید و محمد مهدی شجاعی باغینی،1388،ص26-27)

حجاب، حفاظی برای آسیب های اجتماعی و روانی است. نوع آفرینش زن باعث شد تا خداوند برای حراست و حفاظت او از دسترس بیگانگان، تدبیری بیاندیشد که آن، داشتن سیمای حجاب است؛ یعنی حضور در لباسی که به مدد آن بتوان بدون آسیب، به انجام وظایف دینی، اجتماعی و علمی خود پرداخت. دلایل عقلی و توصیه های دینی بسیاری، در باره ی فواید حجاب وجود دارد که امنیت اجتماعی، سلامت روانی، و بهداشت جسمی و روحی و همین طور استحکام خانواده از جمله ی این موارد است.(احمدی و همکاران،1389،رابطه اعتقاد به حجاب و آسیب پذیری فردی،خانوادگی و اجتماعی،شماره دوم،ص98)

رعایت حجاب ضمن سلامت اخلاقی و شخصیتی زن، احتمالا به وی نقش دفاعی در برابر آسیب های فردی و اجتماعی می دهد. و از جمله مسائلی که ممکن است سلامت فرد و جامعه را تهدید کند و اثرات آسیب زایی بر فرهنگ، اخلاق، اعتقادات، و امنیت جامعه داشته باشد، عدم رعایت حجاب است.

فصل اول

کلیات

1-کلیات

1-1-1- بیان مسئله

احکام الهی از روی حکمت صادر شده است و هرآن چه خداوند به آن امر نماید دارای مصلحت و هرآن چه از آن نهی کند دارای مفسده است. در غیر اینصورت صدور اوامر و نواهی کاری لغو و بیهوده خواهد بود ، در حالی که خداوند منزه و مبری از هر فعل عبث و لغو می باشد. حجاب نیز از این امر مستثنی نمی باشد که حکمت تشریع آن مختص به زمان یا مکانی خاص نیست ، بلکه این حکم ،امری فرازمانی و فرامکانی و بر مبنای فطرت انسانی و مصالح جوامع بشری است.

آن چه در روابط زن و مرد مورد نظر شارع می باشد ، رعایت عفاف است که مفهومی وسیع دارد و حجاب به معنای پوشش زن یکی از شاخه های آن به شمار می رود. علاوه برآن ، پرهیز از جلب توجه مردان و سخن گفتن تحریک آمیز را نیز در بر می گیرد . عفاف در نگاه نیز که بین زن و مرد مشترک بوده و امری دوطرفه محسوب می شود را نیز شامل می شود.

حجاب به معنای پوشش زن از مسلمات دین و مذهب بوده که اسلام روی آن تأکید زیادی دارد ، به طوری که فقها در مورد اصل وجوب پوشش در برابر نامحرم و همین طور هنگام نمازخواندن اختلافی با هم ندارند و این حکم مورد اجماع همه ی علمای اسلام(اعم از شیعه و سنی) است.

مستند صریح قرآنی حکم وجوب پوشش بر بانوان در برابر مردان نامحرم عبارت است:آیات 31 سوره ی مبارکه ی نور و آیه 59 سوره ی مبارکه ی احزاب می باشد که در این آیات هم چنین حدود و کیفیت پوشش مشخص شده است.

ظاهراً علمای اسلام اعم از شیعه و سنی با وجود این که در مورد اصل وجوب پوشش بانوان با هم اختلافی ندارند ، اما در رابطه با اندازه و حدود آن آرای مختلفی از فقهای متقدم ارائه شده است که فقهای متأخر این آرا را مبنای نظریات خود قرار داده اند.

برخی از آن ها تمام بدن زن حتی قدمین او را عورت شمرده و تنها چهره و دو دست را استثنا نموده و کشف آن را جایز شمرده اند ، برخی دیگر قائل به وجوب پوشش سراسر بدن حتی صورت و دو دست هستند و آن را جز عورت قلمداد می کنند. و برخی معتقدند که بر زن پوشانیدن همه ی بدن ، جز چهره واجب است، و برخی نیز پوشانیدن همه بدن زن ، جز چهره و دو دست و قدم ها را واجب می دانند.

فقهای معاصر نیز که در فتاوای خود به آرای فقهای گذشته استناد کرده اند، با رعایت اصل احتیاط حکم به جواز کشف وجه و کفین داده اند ، البته به شرط اینکه صورت و دست ها دارای آرایش و زینت نباشند و کسی به قصد لذت و هوس نگاه نکند و همین طور بیم فتنه و لغزش در بین نباشد. زیرا از یک سو هر کسی در وجدان خود می داند که هوس چشم چرانی و نظر بازی در مرد و علاقه شدید به خودآرایی و خودنمایی در زن وجود دارد )دورانت،ص115)و از سوی دیگر ، از آن جا که حجاب ظاهری نماد و نشانه ی بیرونی است که در تحصیل عفت و تقوای درونی تأثیر دارد و اسلام هم روی آن تأکید زیادی دارد ، بنابراین در این مقوله هرچه پوشش زن کامل تر و نگاه مرد محدودتر باشد ، بهتر است (مهدی زاده ،ص 70)

هدف در این پایان نامه تهیه ی شرحی از تحولات حجاب و پوشش در ادوار مختلف تاریخ بوده، این که پیدایش حجاب و پوشش به چه عصر و دوره ای برمی گردد؟ و آیا فقط مختص به اسلام است یا این که سایر